اصول رنگ بندی پته

پته دوزی نوعی هنر سوزن دوزی سنتی ایرانی است که در آن با استفاده از سوزن و نخ‌های رنگی، طرح‌های متنوعی بر روی پارچه دوخته می‌شود. انتخاب پارچه مناسب و رعایت اصول رنگ بندی پته به عنوان مهم‌ترین قوانین این هنر اصیل ایرانی شناخته می‌شوند. مبدا پیدایش هنر پته دوزی ایرانی، استان کرمان است که توسط بانوان و دختران کرمانی بر روی پارچه‌های مختلف اجرا می‌شود. از این هنر زیبا و چشم نواز در تزئین سجاده، جانماز، رومیزی، کوسن، بقچه، رو فرشی، رو مبلی و حتی طراحی مانتو و شال استفاده می‌شود که جلوه و ارزش خاصی به آنها می‌بخشد. در پته دوزی طرح‌های مختلفی با رعایت قوانین مربوط به رنگ بندی پته بر روی پارچه اجرا می‌شوند که بته جقه، درخت سرو و خورشید از جمله رایج‌ترین الگوهای این هنر هستند که طرفداران بسیاری دارند. اما به نظر شما اصول رنگ شناسی و رنگ بندی در پته دوزی چیست و هنرمندان پته کار، رنگ‌‌های مورد استفاده در آثار خود را بر چه اساسی انتخاب می‌کنند؟ این پرسش همان موضوعی است که در ادامه این مطلب به طور کامل به آن می‌پردازیم و شما را با اصول رنگ بندی پته بیشتر آشنا خواهیم کرد. پس اگر به این هنر سنتی ایرانی علاقه مند هستید تا پایان این مقاله با ما همراه باشید.

مروری بر تاریخچه پیدایش هنر پته دوزی

هنر پته دوزی از جمله هنرهای باستانی و اصیل ایرانی است که با نام‌های دیگری همچون فطه دوزی و سلسله دوزی نیز شناخته می‌شود. پته در لغت به معنای کرک و پشم است و همانطور که اشاره کردیم مبدا پیدایش این هنر سنتی، شهر کرمان است اما در شهرهای دیگری مانند رفسنجان و سیرجان نیز رواج دارد. با این وجود تاریخچه دقیقی از منشا اصلی و اولیه هنر پته دوزی در دست نیست اما گمان می‌رود که پیدایش آن متاثر از هنر قالی بافی کرمانی باشد. برخی کتب تاریخی نیز مبدا پیدایش این هنر را متعلق به سال 1285 هجری قمری دانسته‌اند و در سفرنامه شاردن نیز پیدایش آن به دوره صفوی و در زمان پادشاهی نادرشاه ذکر شده است.

پته دوزی به عنوان یکی از هنرهای زیر شاخه و فرعی هنر رودوزی شناخته می‌شود که هنرمند در آن با استفاده از سوزن و نخ‌های رنگی، طرحی‌های مختلفی را بر روی پارچه می‌دوزد. به نخ‌های مورد استفاده در پته دوزی «ریس» گفته می‌شود که معمولا نخ‌هایی از جنس پشم هستند و به پارچه‌ای که طرح‌های مختلف پته بر روی آن دوخته می‌شود نیز «عریض» می‌گویند. عریض‌ها پارچه‌های ضخیم و پشمی هستند که طرح‌های مورد نظر با استفاده از ریس بر روی آنها اجرا می‌شوند و در نهایت منجر به ساخت یک پته دست دوز ارزشمند خواهند شد.

اصول رنگ بندی پته

رنگ‌ بندی پته و نحوه چیدمان رنگ‌ها یا همان ریس‌ها به عنوان یکی از مهم‌ترین اصول پته دوزی در نظر گرفته می‌شوند که میزان ارزش و اعتبار آن را مشخص می‌کنند. اگر رنگ‌های مورد استفاده در پته دوزی به درستی انتخاب نشوند و هیچ تناسب و هارمونی با یکدیگر نداشته باشند، خروجی اثر نهایی شما چندان فاخر و ارزشمند نخواهد بود. بنابراین باید به رنگ بندی پته خود توجه ویژه داشته باشید و رنگ نخ‌های اثر خود را با دقت زیادی انتخاب نمایید. اما اصول رنگ بندی پته چیست و چطور می‌توانیم رنگ‌هایی مناسب و خاص برای آثار پته خود انتخاب کنیم؟

اولین نکته‌ای که در هنگام انتخاب رنگ پته باید به آن توجه داشته باشید انتخاب یک رنگ پایه مناسب برای عریض است که باید با طرح و نقش شما متناسب باشد. عریض‌ها معمولا به رنگ سفید، شتری، قرمز، سورمه‌ای، نارنجی و سبز هستند که اجرای هر طرح بر روی آنها زیبا و چشم نواز خواهد شد. برای انتخاب رنگ ریس نیز باید به طرح خود توجه داشته باشید. برخی طرح‌های مشخص مانند درخت سرو نیازی به انتخاب رنگ ندارند زیرا رنگ کلی آنها مشخص است و هنرمند پته کار تنها برای اجرای برخی جزئیات باید از رنگ‌های مختلف استفاده کند. اما رنگ برخی دیگر از طرح‌های اصیل پته دوزی همچون طرح بته جقه، نقوش کتیبه‌ای، نقوش انتزاعی، هندسی و طرح‌های گل و گلدان باید به صورت اصولی انتخاب شوند.

رنگ ریس‌ها عموما رنگ‌های اصلی پایه‌ای همچون مشکی، سبز تیره و روشن، قرمز، آبی، نارنجی، زرد و عنابی هستند که استفاده از آنها در کنار یکدیگر جلوه خاصی به طرح‌های شما می‌بخشد. هرچه رنگ‌هایی که برای پته خود استفاده می‌کنید، متنوع‌تر وشادتر باشند مسلما خروجی کار شما نیز درخشان‌تر و چشم نوازتر خواهد بود. به عنوان مثال انتخاب رنگ و رنگ بندی پته قرمز (پته‌ای که رنگ عریض آن قرمز است) باید به گونه‌ای باشد که ریس‌های دوخته شده بر روی آن به خوبی قابل رویت باشند و طرح مورد نظر را نمایش دهند. در پته‌های قرمز معمولا از ریس‌های مشکی، نارنجی، آبی و سبز استفاده می‌شود که بر روی عریض قرمز بسیار دلنشین هستند و جلوه خاصی به طرح شما می‌بخشند.

همانطور که اشاره کردیم از هنر پته دوزی در ایجاد نقش و نگار بر روی مانتو و شال نیز استفاده می‌شود که در میان خانم‌ها طرفداران بسیاری دارد اما به شرط آنکه رنگ طرح‌ها بر اساس اصول رنگ بندی پته انتخاب شده باشد. در هنگام انتخاب رنگ بندی پته بر اساس رنگ شال و روسری، دست شما برای انتخاب رنگ کمی بازتر است و محدودیت خاصی در این زمینه ندارید. پته دوزی اغلب بر روی شال‌های سفید و با طرح‌های گل یا بته جقه اجرا می‌شود. برای پته دوزی بر روی شال می‌توانید از تمامی رنگ‌های سرد و گرم به صورت ترکیبی و در کنار یکدیگر استفاده کنید. به این نکته مهم نیز توجه داشته باشید که بر روی پارچه سفید حتما باید از رنگ‌های متضاد استفاده کنید تا طرح شما چشمگیر و خاص شود. عدم استفاده پیوسته از ترکیب رنگ‌های روشن و خنثی بر روی پارچه سفید یکی از نکات مهم در رنگ بندی است که باید به آن توجه داشته باشید. رعایت این اصل در رنگ بندی پته سفید بقچه و هر عریض سفید دیگری نیز صدق می‌کند.

در اصول رنگ بندی پته و پته دوزی، برعکس این نکته نیز صادق است؛ یعنی نباید از رنگ‌های تیره بر روی عریض‌های تیره همچون مشکی و یا سورمه‌ای استفاده کنید. برای عریض‌های تیره باید ریس‌های روشن و شاد بکار ببرید تا جزئیات و نمای کلی طرح شما به خوبی بر روی پارچه نمایان شوند. تضاد رنگی یکی از نکات مهم در فرآیند انتخاب رنگ بندی پته است که هنر، ظرافت و مهارت شما در اجرای طرح‌های مختلف را بر روی پارچه نشان می‌دهد. ترکیب رنگ‌های سرد و گرم در کنار یکدیگر توجه بیننده را به اثر پته دوزی شما جلب می‌کند و هر شخص خوش سلیقه و خوشی ذوقی در نگاه اول مجذوب آن خواهد شد. بنابراین در هنگام انتخاب رنگ به تضاد و هارمونی رنگ‌ها دقت و توجه زیادی داشته باشید زیرا میزان ارزش و ماندگاری آثار شما به این نکته مهم وابسته است. یعنی اگر طرح خود را با رعایت قوانین مربوط به رنگ بدی پته به خوبی بر روی پارچه بدوزید، با گذشت زمان نه تنها از ارزش اثر پته دوزی شما کاسته نمی‌شود بلکه به اثری دست دوز و ماندگار تبدیل خواهد شد.

جمع بندی

هنر پته دوزی یکی از هنرهای قدیمی و اصیل ایرانی است که مبدا پیدایش آن استان کرمان بوده و به عنوان یکی از هنرهای زیر شاخه رودوزی شناخته می‌شود. در پته دوزی با استفاده از سوزن و نخ‌های ضخیم، طرح‌های مختلفی بر روی پارچه‌ها به وسیله دست دوخته می‌شود که برای تزئین جانماز، سجاده، رومیزی، مانتو، شال، رو مبلی و مواردی از این قبیل مورد استفاده قرار می‌گیرد. رعایت اصول رنگ بندی پته و انتخاب رنگ‌های متضاد یکی از نکات مهمی است که هنرمند پته کار باید به آن توجه داشته باشد تا بتواند طرحی جذاب و ماندگار بر روی پارچه‌های مختلف ایجاد نماید.